Ένας δεσμός αγάπης μεταξύ των γονέων και των παιδιών τους από νωρίς στη ζωή αυξάνει σημαντικά την τάση του παιδιού να είναι “φιλοκοινωνικό” και να ενεργεί με καλοσύνη και ενσυναίσθηση προς τους άλλους, σύμφωνα με έρευνα. Η μελέτη του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ χρησιμοποίησε στοιχεία από περισσότερα από 10.000 άτομα που γεννήθηκαν μεταξύ 2000 και 2002 για να κατανοήσει τη μακροπρόθεσμη αλληλεπίδραση μεταξύ των πρώιμων σχέσεων με τους γονείς μας, της φιλοκοινωνικότητας και της ψυχικής υγείας. Πρόκειται για μία από τις πρώτες μελέτες που εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα χαρακτηριστικά αλληλεπιδρούν σε μια μακρά περίοδο που καλύπτει την παιδική και εφηβική ηλικία.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα άτομα που βίωσαν ζεστές και αγαπητικές σχέσεις με τους γονείς τους στην ηλικία των τριών ετών όχι μόνο έτειναν να έχουν λιγότερα προβλήματα ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής και εφηβικής ηλικίας, αλλά εμφάνιζαν και αυξημένες “φιλοκοινωνικές” τάσεις. Αυτό αναφέρεται σε κοινωνικά επιθυμητές συμπεριφορές που αποσκοπούν στο όφελος των άλλων, όπως η καλοσύνη, η ενσυναίσθηση, η εξυπηρετικότητα, η γενναιοδωρία και ο εθελοντισμός. Αν και η συσχέτιση μεταξύ των σχέσεων γονέων-παιδιού και της μετέπειτα φιλοκοινωνικότητας πρέπει να επαληθευτεί μέσω περαιτέρω ερευνών, η μελέτη υποδεικνύει μια σημαντική συσχέτιση. Κατά μέσο όρο, διαπίστωσε ότι για κάθε τυπική μονάδα πάνω από τα “φυσιολογικά” επίπεδα που η εγγύτητα ενός παιδιού με τους γονείς του ήταν υψηλότερη στην ηλικία των τριών ετών, η φιλοκοινωνικότητά του αυξανόταν κατά 0,24 της τυπικής μονάδας μέχρι την εφηβεία.
Αντίθετα, τα παιδιά των οποίων οι πρώιμες γονεϊκές σχέσεις ήταν συναισθηματικά τεταμένες ή καταχρηστικές ήταν λιγότερο πιθανό να αναπτύξουν φιλοκοινωνικές συνήθειες με την πάροδο του χρόνου. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτό ενισχύει την υπόθεση της ανάπτυξης στοχευμένων πολιτικών και υποστήριξης για τις νέες οικογένειες στις οποίες η δημιουργία στενών σχέσεων γονέα-παιδιού μπορεί να μην είναι πάντα απλή- για παράδειγμα, αν οι γονείς αγωνίζονται με οικονομικές και εργασιακές πιέσεις και δεν έχουν πολύ χρόνο.
Η μελέτη διερεύνησε επίσης σε ποιο βαθμό η ψυχική υγεία και η φιλοκοινωνική συμπεριφορά αποτελούν σταθερά “χαρακτηριστικά” των νέων και σε ποιο βαθμό αυξομειώνονται ανάλογα με τις συνθήκες, όπως οι αλλαγές στο σχολείο ή στις προσωπικές σχέσεις. Μετρήθηκαν τόσο η ψυχική υγεία όσο και η φιλοκοινωνικότητα σε ηλικίες πέντε, επτά, 11, 14 και 17 ετών, προκειμένου να αναπτυχθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα της δυναμικής που διαμορφώνει αυτά τα χαρακτηριστικά και του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούν. Την έρευνα ανέλαβαν ο Ιωάννης Κατσαντώνης και η Δρ Ros McLellan, και οι δύο από τη Σχολή Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ. Ο Κατσαντώνης, επικεφαλής συγγραφέας και διδακτορικός ερευνητής με ειδίκευση στην ψυχολογία και την εκπαίδευση, δήλωσε: “Η ανάλυσή μας έδειξε ότι μετά από μια ορισμένη ηλικία, τείνουμε να είμαστε ψυχικά καλά ή ψυχικά άσχημα και έχουμε ένα λογικά σταθερό επίπεδο ανθεκτικότητας. Η κοινωνικότητα ποικίλλει περισσότερο και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ανάλογα με το περιβάλλον μας. Μεγάλη επιρροή φαίνεται να έχει η πρώιμη σχέση μας με τους γονείς μας. Ως παιδιά, εσωτερικεύουμε εκείνες τις πτυχές των σχέσεών μας με τους γονείς που χαρακτηρίζονται από συναίσθημα, φροντίδα και ζεστασιά. Αυτό επηρεάζει τη μελλοντική μας διάθεση να είμαστε ευγενικοί και εξυπηρετικοί προς τους άλλους”.
Η μελέτη χρησιμοποίησε δεδομένα από 10.700 συμμετέχοντες στη μελέτη Millennium Cohort Study, η οποία παρακολούθησε την εξέλιξη μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων που γεννήθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο μεταξύ 2000 και 2002. Περιλαμβάνει πληροφορίες βάσει έρευνας σχετικά με την κοινωνικότητά τους, τα “εσωτερικευμένα” συμπτώματα ψυχικής υγείας (όπως η κατάθλιψη και το άγχος) και τα “εξωτερικευμένα” συμπτώματα (όπως η επιθετικότητα). Περαιτέρω δεδομένα έρευνας παρείχαν πληροφορίες σχετικά με το κατά πόσο οι σχέσεις των συμμετεχόντων με τους γονείς τους στην ηλικία των τριών ετών χαρακτηρίζονταν από “κακομεταχείριση” (σωματική και λεκτική κακοποίηση), συναισθηματική σύγκρουση και “εγγύτητα” (ζεστασιά, ασφάλεια και φροντίδα). Επίσης, λήφθηκαν υπόψη και άλλοι δυνητικά συγχυτικοί παράγοντες, όπως το εθνικό υπόβαθρο και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Στη συνέχεια, η ομάδα του Cambridge χρησιμοποίησε μια σύνθετη μορφή στατιστικής ανάλυσης που ονομάζεται λανθάνουσα μοντελοποίηση κατάστασης-χαρακτηριστικών γνωρισμάτων για να κατανοήσει σε ποιο βαθμό τα συμπτώματα ψυχικής υγείας και οι φιλοκοινωνικές τάσεις των συμμετεχόντων φαινόταν να εκφράζουν σταθερά “χαρακτηριστικά” της προσωπικότητας σε κάθε στάδιο της ανάπτυξής τους. Αυτό τους επέτρεψε, για παράδειγμα, να προσδιορίσουν σε ποιο βαθμό ένα παιδί που συμπεριφερόταν αγχωτικά όταν ερωτήθηκε ανταποκρινόταν σε μια συγκεκριμένη εμπειρία ή σύνολο περιστάσεων και σε ποιο βαθμό ήταν απλώς ένα εκ φύσεως αγχωμένο παιδί.
Η μελέτη διαπίστωσε κάποιες ενδείξεις για τη σχέση μεταξύ των προβλημάτων ψυχικής υγείας και της κοινωνικότητας. Ειδικότερα, τα παιδιά που εμφάνιζαν υψηλότερα από το μέσο όρο εξωτερικευμένα συμπτώματα ψυχικής υγείας σε νεαρή ηλικία, έδειξαν αργότερα λιγότερη φιλοκοινωνικότητα από ό,τι συνήθως. Για παράδειγμα, για κάθε τυπική μονάδα αύξησης πάνω από το κανονικό που εμφάνιζε ένα παιδί εξωτερικευμένα προβλήματα ψυχικής υγείας στην ηλικία των επτά ετών, η κοινωνικότητά του μειωνόταν συνήθως κατά 0,11 μονάδες στην ηλικία των 11 ετών. Ωστόσο, δεν υπήρχαν σαφείς ενδείξεις ότι ίσχυε το αντίστροφο. Ενώ τα παιδιά με μεγαλύτερη από το μέσο όρο κοινωνικότητα είχαν γενικά καλύτερη ψυχική υγεία σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, αυτό δεν σήμαινε ότι η ψυχική τους υγεία βελτιωνόταν καθώς μεγάλωναν. Βάσει αυτού του ευρήματος, η μελέτη προτείνει ότι οι προσπάθειες των σχολείων για την προώθηση των φιλοκοινωνικών συμπεριφορών μπορεί να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο εάν ενσωματώνονται στο πρόγραμμα σπουδών με διαρκή τρόπο, αντί να εφαρμόζονται με τη μορφή εφάπαξ παρεμβάσεων, όπως οι εβδομάδες κατά του εκφοβισμού.
Τα παιδιά που είχαν στενότερες σχέσεις με τους γονείς τους στην ηλικία των τριών ετών, εκτός του ότι ήταν πιο φιλοκοινωνικά, είχαν επίσης την τάση να εμφανίζουν λιγότερα συμπτώματα κακής ψυχικής υγείας στην μετέπειτα παιδική και εφηβική ηλικία. Ο κ. Κατσαντώνης δήλωσε ότι τα ευρήματα υπογραμμίζουν τη σημασία της καλλιέργειας ισχυρών πρώιμων σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών, η οποία θεωρείται ήδη ευρέως ως κρίσιμη για την υποστήριξη της υγιούς ανάπτυξης των παιδιών σε άλλους τομείς. “Τόσο πολύ από όλα αυτά επιστρέφουν στους γονείς”, δήλωσε ο Κατσαντώνης. Επιπλέον, ο ίδιος τόνισε αμέσως μετά: “Το πόσο μπορούν να περνούν χρόνο με τα παιδιά τους και να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τα συναισθήματά τους νωρίς στη ζωή τους έχει τεράστια σημασία”. “Κάποιοι μπορεί να χρειάζονται βοήθεια για να μάθουν πώς να το κάνουν αυτό, αλλά δεν πρέπει να υποτιμούμε τη σημασία του να τους δίνουμε απλώς χρόνο. Η εγγύτητα αναπτύσσεται μόνο με τον χρόνο, και για τους γονείς που ζουν ή εργάζονται σε αγχωτικές και περιορισμένες συνθήκες, συχνά δεν υπάρχει αρκετός. Οι πολιτικές που το αντιμετωπίζουν αυτό, σε οποιοδήποτε επίπεδο, θα έχουν πολλά οφέλη, συμπεριλαμβανομένης της ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας των παιδιών και της ικανότητάς τους να ενεργούν θετικά προς τους άλλους αργότερα στη ζωή τους”, κατέληξε.
