«Πέφτει κάτω, χτυπιέται και κλαίει. Τι να κάνω;»
Ξεσπάσματα θυμού, κρίσεις υστερίας, επιθετικές αντιδράσεις ή πείσματα και «θέατρο» επειδή θέλει να περάσει το δικό του; Ο κάθε γονιός δίνει τη δική του ερμηνεία στο απότομο και αναπάντεχο, σύμφωνα με τον ίδιο, ξέσπασμα που ενίοτε καταλαμβάνει το νήπιο, και που προσπαθεί να βγάλει άκρη και να διαχειριστεί την κατάσταση.
Τα tantrum τα συναντάμε συχνά στην πρώτη νηπιακή ηλικία, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν συνεχίζουν και ως την παιδική ηλικία του παιδιού. Πολύ εύστοχος ο αμερικάνικος χαρακτηρισμός των tantrum, ως “terrible twos, horrible threes”, δίνει το ηλικιακό εύρος που απαντώνται συχνότερα, καθώς και την επιδείνωση της κατάστασης όσο οι γονείς αδυνατούν να τα αντιμετωπίσουν.
Τι είναι όμως τα TANΤRUMS;
Στην ουσία πρόκειται για την έντονη έκρηξη θυμού που πιάνει το παιδί και την οποία δυσκολεύονται πολύ οι γονείς να αντιμετωπίσουν. Συνήθως, οι λόγοι που φέρνουν αυτή την έκρηξη οργής στο παιδί είναι ασήμαντοι για τα μάτια των γονιών. Η έντονη αντίδραση όμως του παιδιού σε αυτούς τους λόγους πυροδοτείται από την αδυναμία του παιδιού εκείνη τη στιγμή να επεξεργαστεί όλα τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και τα αρνητικά συναισθήματα που το κατακλύζουν. Για τα παιδιά μάλιστα που δεν έχουν αναπτύξει ακόμη καλά το λόγο τους, είναι ακόμη πιο δύσκολη η διαδικασία επεξεργασίας όσων συμβαίνουν και διεκδίκησης.
Για να ορίσουμε κάποιο θερμό επεισόδιο ως tantrum πρέπει να είμαστε σε θέση να διακρίνουμε την κλιμάκωση των συναισθημάτων του παιδιού. Πολύ συχνά μια απλή άρνηση του γονέα θα πυροδοτήσει την αντίδραση του νηπίου, αλλά χρειάζεται να εξακολουθήσει η αρνητική στάση του γονέα ώστε να εξελιχθεί σε tantrum, δηλαδή το παιδί να φτάσει σε κατάσταση υστερίας. Όσο συχνότερα επαναλαμβάνονται τέτοια επεισόδια, τόσο πιο εύκολα θα κορυφώνεται η εκάστοτε κρίση και θα εξελίσσονται τα ξεσπάσματα θυμού. Τόσο πιο εύκολα το παιδί θα παθαίνει υστερικό επεισόδιο σε κάθε αφορμή.
Σημάδια πως αντιμετωπίζουμε tantrum είναι συνήθως το νήπιο να ουρλιάζει, να κλαίει μέχρι υστερίας, να ξαπλώνει στο πάτωμα, να χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο, να χτυπάει μανιωδώς τον γονέα ή κάποιο αντικείμενο, να αδυνατεί να ακούσει το οτιδήποτε εκείνη τη στιγμή.
Όμως, υποκρύπτει συνήθως βαθύτερες αιτίες, όπως γενικότερη αδιαφορία του γονέα στα θέλω του παιδιού, μη αποδοχή των συναισθηματικών του αναγκών του, ένα παιδί που δεν έχει αρκετό χώρο στη λήψη απλών, συμβατών με την ηλικία του αποφάσεων που αφορούν το ίδιο, ένα γονέα καταπιεστικό, περισσότερο στο ρόλο του ηγέτη παρά του καθοδηγητή, παρεμβατικό στην αυτο-οριοθέτηση του παιδιού, ή ένα γονέα υπερβολικά υποχωρητικό, που έχει δώσει στο παιδί ευθύνες ασύμβατες με την ηλικία του.
Πόσο φυσιολογικά είναι;
Ο λόγος είναι ακόμη ιδιαίτερα περιορισμένος, με αποτέλεσμα το νήπιο να μην μπορεί να περιγράψει επιτυχώς τα θέλω του, οι γονείς να αδυνατούν να καταλάβουν και το νήπιο να αισθάνεται απογοητευμένο, θλιμμένο και συγχυσμένο, κι επομένως να αντιδρά αυθόρμητα και βίαια, με χειρονομίες ή ουρλιαχτά, αφού η λεκτική επικοινωνία του είναι ανεπαρκής. Επιπλέον, σε αυτές τις ηλικίες ο εγκέφαλος του παιδιού δεν είναι ακόμη σχηματισμένος πλήρως.
Ωστόσο ας σημειώσουμε πως δεν αποτελούν αναπτυξιακό στάδιο, δηλαδή δεν είναι μια κατάσταση που θα αντιμετωπίσουν ούτως ή άλλως όλοι οι γονείς. Σε μεγάλο ποσοστό η εμφάνιση των tantrum έχει να κάνει με τη σύνδεση που υπάρχει με τον γονέα, το δεσμό του με το παιδί, και τη διάθεση του να ακούσει, να συνεργαστεί και να ασχοληθεί να βρει τον λόγο της εκάστοτε αντίδρασης του παιδιού, και όχι απλώς να σταματήσει το tantrum ή να αποφύγει την εκάστοτε αφορμή του ξεσπάσματος.
Λανθασμένες Συμβουλές:
- Αγνόησέ το.
- Της ηλικίας είναι, θα περάσει.
- Χρειάζεται όρια.
- Αν δεν το τιμωρήσεις, θα σε κάνει ό,τι θέλει.
- Ε αφού το θέλει τόσο, δώστου το, να ησυχάσουμε.
- Πείσματα κάνει, για να περάσει το δικό του.
Η παραφιλολογία γύρω από την αντιμετώπιση των tantrum ποικίλλει και συνήθως κατευθύνεται από τον ενδόμυχο φόβο κάθε γονέα ‘μη γίνει το παιδί του κακομαθημένο’.
Αν πάλι η έκρηξη του παιδιού αντιμετωπίζεται ως θέατρο ή πείσμα, τη στιγμή που εκείνο βιώνει μια πραγματική στιγμή κατάρρευσης, ο σπασμωδικός θυμός του θα φτάσει να ορίζει τη συμπεριφορά του απέναντί στον γονέα. Σε κάθε περίπτωση απειλείται ο δεσμός γονέα – παιδιού. Η ασφάλεια του παιδιού διαταράσσεται, η εμπιστοσύνη προς τον γονέα δέχεται πλήγμα, ενώ το παιδί, όντας το ίδιο ανώριμο να αντιμετωπίσει την έκρηξη των συναισθημάτων του, νιώθει μοναξιά, απόγνωση, φόβο, με συχνό αποτέλεσμα τα ξεσπάσματα να αυξάνονται και να χειροτερεύουν, με αποκορύφωμα να απειλούν πλέον την αρμονία της οικογένειας. Φυσικά και υπάρχουν περιπτώσεις, κι αρκετές μάλιστα, όπου κάποια από αυτές τις συμβουλές μπορεί να λειτουργήσει και το νήπιο να σταματήσει τα ξεσπάσματα. Όμως, τα αποτελέσματα, όσο κι αν είναι άμεσα, είναι παροδικά, η αληθινή αιτία παραμένει κρυμμένη.
Ξαναβρίσκοντας τις ισορροπίες
Αντιμετωπίζοντας τα βίαια αυτά ξεσπάσματα μαζί με το παιδί μας, του δείχνουμε πως είμαστε δίπλα του, συμπαραστάτες σε κάθε του βήμα. Κάθε συναίσθημα είναι αποδεκτό και φυσιολογικό. Του δείχνουμε πώς να αντιμετωπίζει τις ματαιώσεις του και να χειρίζεται αποτελεσματικά την απώλεια και τη λύπη. Του μαθαίνουμε, μιμητικά, πως υπάρχει κι άλλος δρόμος αντιμετώπισης, εκτός από τις φωνές, τις χειρονομίες και τη βία.
Είναι σημαντικό οι γονείς να δουν τι συμβαίνει εκείνη τη στιγμή στο παιδί. Να κατανοήσουν τι διεκδικεί, ποια κομμάτια δυσκολεύεται να επεξεργαστεί, πώς ενδεχομένως αφήνουν μέσα από τη δική τους στάση να ενισχύεται αυτή η συμπεριφορά και πώς θα μπορούσαν να διευκολύνουν το παιδί.
Τρόποι Αντιμετώπισης
Πολύ βασικό κομμάτι για τους γονείς είναι να διατηρούν ένα ήρεμο περιβάλλον και να μην παρασύρονται από τον έντονο εκνευρισμό και θυμό του παιδιού. Η δική τους σταθερότητα θα βοηθήσει το παιδί να αισθανθεί ασφάλεια και να ελέγξει τα συναισθήματά του. Σημαντικό επίσης είναι να ανταποκριθούν σε αυτό που συμβαίνει στο παιδί, να του δείξουν ότι ακούν και κατανοούν τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται εκείνη τη στιγμή. Παράλληλα όμως, χρειάζεται οι γονείς να εξηγήσουν για ποιο λόγο του λένε όχι εκείνη τη στιγμή αλλά και να βάλουν τους δικούς τους όρους ώστε να επιτευχθεί μια πιο λειτουργική συνεργασία και επικοινωνία με το παιδί.
Είναι σημαντικό να μην παρασυρθούν οι γονείς στον έντονο και συναισθηματικά βίαιο τρόπο που δοκιμάζει το παιδί. Αν τελικά ενδώσουν σε αυτό τον τρόπο τότε το παιδί, λειτουργώντας χειριστικά, δεν έχει λόγο να μην το ξανακάνει την επόμενη φορά που θα χρειάζεται κάτι ή κάτι θα το έχει θυμώσει.
Θα μπορούσε λοιπόν ο γονέας να πει στο παιδί του:
«Βλέπω πως είσαι πολύ αναστατωμένος αυτή τη στιγμή και καταλαβαίνω πως θύμωσες επειδή δε σου δίνω την μπάλα. Ξέρεις ότι τη μπάλα τη χρησιμοποιούμε μόνο όταν είμαστε έξω. Εγώ όμως δυσκολεύομαι να σε καταλάβω όταν είσαι έτσι. Χρειάζεται να ηρεμήσεις για να μπορέσουμε να μιλήσουμε. Όταν ηρεμήσεις, θα είμαι εδώ για να το συζητήσουμε.»
Με έναν τέτοιο τρόπο το παιδί μπορεί να νιώσει ότι το καταλαβαίνουν και το αποδέχονται και όχι ότι το εγκαταλείπουν. Από την άλλη, κινητοποιείται έτσι να αναζητήσει άλλους τρόπους διεκδίκησης αφού αυτός ο τρόπος μοιάζει πλέον να μη λειτουργεί. Η απόσπαση της προσοχής μπορεί επίσης να βοηθήσει το παιδί να ξεχαστεί και να ηρεμήσει, αρκεί να γίνει με τη μορφή κάποιας πρότασης των γονιών και όχι πιεστικά. Αφού λοιπόν οι γονείς έχουν ανταποκριθεί στο συναίσθημα του παιδιού και του έχουν προτείνει τρόπους στήριξης και διευκόλυνσης, ωφέλιμο φαίνεται να είναι το κομμάτι της αδιαφορίας.
Τέλος, ίσως το πιο χρήσιμο μέρος είναι η ενίσχυση των «καλών τρόπων αντίδρασης». Είναι πολύ σημαντικό να ενισχύσουν οι γονείς τις φορές αυτές όπου το παιδί δοκιμάζει να συνεργαστεί, να επικοινωνήσει, να διεκδικήσει με διαφορετικό τρόπο. Χρειάζεται οι γονείς να αναγνωρίσουν αυτή την προσπάθεια στο παιδί, να του δείξουν πόσο χαίρονται που πλέον συνεργάζονται καλύτερα και να το βοηθήσουν να διατηρήσει αλλά και να διευρύνει αυτές τις αντιδράσεις.
Ιδρυτικό Μέλος allaboutparents.gr | Positive Parenting
Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc
Ειδικευμένη στην Ψυχοθεραπεία Gestalt
PgD Παιδοψυχολογία Παιδιού & Εφήβου
Τηλ: 6942217440, Ευρυτανίας 13, Αμπελόκηποι
email: maria.giannopulu@gmail.com
