8 κόκκινες σημαίες που θα πρέπει να προσέξει ο γονιός
Το ΥouTube αποτελεί την πιο αγαπημένη δραστηριότητα των παιδιών της ψηφιακής εποχής. Έρευνα έχει δείξει ότι το 95% των παιδιών παρακολουθεί βίντεο στο ΥouTube καθημερινά. Είναι, όμως, αυτή μια ασφαλής δραστηριότητα για τα παιδιά; Ποιες είναι οι 8 κόκκινες σημαίες που θα πρέπει να προσέξει o γονιός, για να προστατέψει το παιδί του από τους κινδύνους, που κρύβει η ανεξέλεγκτη παρακολούθηση βίντεο στο ΥouTube;
Ακατάλληλο περιεχόμενο
Το ΥouTube αποτελεί τη μεγαλύτερη «βιντεοθήκη» στον κόσμο. Μετράει πάνω από 800 εκατομμύρια βίντεο. Κι ενώ μέσα σε αυτό το πλήθος μπορεί να ανακαλύψει κανείς πολύ χρήσιμο και ποιοτικό περιεχόμενο που δίνει αξία στον θεατή και του προσφέρει γνώση, ψυχαγωγία και διασκέδαση, υπάρχει και ένας μεγάλος αριθμός βίντεο με περιεχόμενο ακατάλληλο για ανηλίκους, το οποίο είναι συχνά ακατάλληλο και για ενήλικες. Υπάρχει μία πληθώρα βίντεο με δημοφιλείς ήρωες, τα οποία εμφανίζονται ως παιδικά, ενώ κρύβουν μέσα τους σκηνές βίας ή και σεξουαλικό περιεχόμενο. Το φαινόμενο ακατάλληλου περιεχομένου σε παιδικά βίντεο στο Υou tube ονομάστηκε “Elsagate”. Πήρε το όνομά του από την ηρωίδα Elsa της ταινίας “Frozen”. Το Elsagate αναφέρεται στο φαινόμενο εμφάνισης βίντεο στο ΥouTube, τα οποία αφορούν δημοφιλείς παιδικές σειρές, όπως το “Thomas το τρενάκι”, τον “Spiderman”, την “Peppa το γουρουνάκι”. Τα βίντεο αυτά ξεκινούν ως ένα κανονικό επεισόδιο με παιδικούς ήρωες και στη συνέχεια αλλάζουν οι σκηνές σε περιεχόμενο, το οποίο δεν είναι κατάλληλο για παιδιά. Οι πιθανότητες να εκτεθεί ένα παιδί, κατά την παρακολούθηση βίντεο, σε σκηνές που θα το κάνουν να νιώσει άβολα ή θα το ταράξουν είναι πολύ μεγάλες. Σε έρευνα το 61% των παιδιών έχει δηλώσει ότι έχει συναντήσει βίαιο ή ακατάλληλο περιεχόμενο κατά την πλοήγησή του στο διαδίκτυο. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα παιδιά δεν αναφέρουν το περιστατικό στους γονείς τους από φόβο ή ντροπή. Το τεράστιο πλήθος βίντεο που υπάρχει διαθέσιμο στον παγκόσμιο ιστό δυσκολεύει πολύ την προστασία των παιδιών από το ακατάλληλο περιεχόμενο και δεν μπορεί να εξασφαλίσει ποιότητα και αξιοπιστία. Ως ενήλικες έχουμε την ευθύνη να φροντίσουμε τα παιδιά, ώστε να έρχονται σε επαφή μόνο με περιεχόμενο που είναι καλό για τη σωματική και την ψυχική τους υγεία. Η επαφή με ακατάλληλο περιεχόμενο μπορεί να ταράξει και να τραυματίσει ένα παιδί που βρίσκεται ακόμη σε μια αθώα και ευάλωτη περίοδο της ζωής του.
Η παρακολούθηση βίντεο μπορεί να προκαλέσει στο παιδί ένταση και ξεσπάσματα θυμού (tantrums)
Η νευροεπιστήμη έχει δείξει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν ξεχωρίζει τη φαντασία από την πραγματικότητα. Συνεπώς, κατά την παρακολούθηση βίντεο ή κατά την ενασχόληση με ένα βιντεοπαιχνίδι, το σώμα του παιδιού βιώνει τα συμπτώματα σαν να βρίσκεται το ίδιο μέσα στο βίντεο ή στο βιντεοπαιχνίδι. Αυτός είναι και ο λόγος που συχνά παρατηρούμε μεγάλη ένταση και ξεσπάσματα θυμού, μόλις ένα παιδί αφήσει στην άκρη την ηλεκτρονική συσκευή. Η παρακολούθηση βίντεο, όπως και η ενασχόληση με τα βιντεοπαιχνίδια, προκαλούν στα παιδιά αύξηση αδρεναλίνης. Η πολύωρη έκθεση σε μεγάλες ποσότητες αδρεναλίνης μπορεί να οδηγήσει σε υπερένταση και σε ξεσπάσματα θυμού (tantrums). Επιπλέον, το γεγονός ότι το παιδί ήταν ακίνητο για όλο αυτό το χρονικό διάστημα και δεν εκτόνωσε σωματικά την ενέργειά του, οδηγεί στο να εκδηλώνεται στα παιδιά αυξημένη νευρικότητα και υπερκινητικότητα. Ο χρόνος οθόνης αλλά και η ποιότητα του ψηφιακού περιεχομένου που καταναλώνουν τα παιδιά είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες για μια υγιή σωματική και νοητική ανάπτυξη.
To παιδί μπορεί να διαβάσει ακατάλληλα σχόλια
Στα περισσότερα βίντεο στο ΥouTube επιτρέπεται ελεύθερα ο σχολιασμός. Το γεγονός αυτό δίνει τη δυνατότητα σε κάθε χρήστη να σχολιάζει ακόμα και με ανάρμοστο ή υβριστικό τρόπο. Συχνά, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με ακατάλληλη φρασεολογία και με ρητορική μίσους. Γίνονται προσπάθειες, για να μειωθούν ή ακόμα και να αποτραπούν τυχόν ανάρμοστα και κακόβουλα σχόλια, όμως, ο κίνδυνος να διαβάσει ένα παιδί κάτι, που ενδεχομένως το σοκάρει, είναι πολύ μεγάλος.
Το παιδί βομβαρδίζεται με διαφημίσεις
Στην τηλεόραση ο νόμος προβλέπει την προστασία των παιδιών από διαφημίσεις που αφορούν αλκοόλ, φάρμακα, παιδικά παιχνίδια ή αντικείμενα ακατάλληλα για την ηλικία τους. Τι ισχύει, όμως, με τις διαφημίσεις στα social media και στο ΥouTube; Τα παιδιά βομβαρδίζονται καθημερινά και ανεξέλεγκτα με έναν μεγάλο όγκο διαφημιστικών μηνυμάτων, που προωθούν παντός τύπου προϊόντα και υπηρεσίες. Τα παιδιά της ψηφιακής εποχής είναι πλήρως ενημερωμένα για την τελευταία λέξη της μόδας και για όλες τις διάσημες μάρκες. Γνωρίζουν τα τελευταία μοντέλα σε ρούχα, παπούτσια, gadget, βιντεοπαιχνίδια και γενικότερα καταναλωτικά προϊόντα. Αυτό συμβαίνει, διότι καθημερινά γίνονται δέκτες εξατομικευμένων διαφημίσεων που απευθύνονται ακριβώς στα ενδιαφέροντα και την ηλικία τους. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι τα παιδιά της σύγχρονης εποχής αποτελούν τους πιο φανατικούς καταναλωτές σε επώνυμες μάρκες. Τα παιδιά είναι πολύ ευάλωτα στα διαφημιστικά μηνύματα και την προπαγάνδα. Δεν έχουν αναπτύξει ακόμα αρκετά νοητικά «φίλτρα» και επαρκή κριτική σκέψη, για να αξιολογήσουν αυτό που εμφανίζεται μπροστά στα μάτια τους ή αυτό που ακούν τ’ αυτιά τους.
Η παρακολούθηση βίντεο μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη άποψη για τον κόσμο.
Το διαδίκτυο αποτελεί ένα βασικό μέσο ενημέρωσης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών της ψηφιακής εποχής. Το ψηφιακό περιεχόμενο που «καταναλώνουν» τα παιδιά διαμορφώνει κατά πολύ την άποψή τους για τον κόσμο. Πόσο αξιόπιστο είναι, όμως, αυτό το περιεχόμενο; Στο ΥouTube, όπως και στα social media, κάθε χρήστης δημοσιεύει ό,τι θέλει, αρκεί αυτό να εξυπηρετεί τον σκοπό του. Κι ενώ είναι θετικό να υπάρχει ελευθερία έκφρασης και ο καθένας να έχει τη δυνατότητα να δημοσιεύσει τις απόψεις του, θα πρέπει να είμαστε ταυτόχρονα επιφυλακτικοί με όσα διαβάζουμε, ακούμε ή βλέπουμε στον ψηφιακό κόσμο. Οι ψευδείς ειδήσεις (Fake News) και τα πλαστά βίντεο (Deep Fakes) αποτελούν ένα φαινόμενο με ανεξέλεγκτες πλέον διαστάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το «κίνημα της Επίπεδης Γης» (Flat Earthers), που ξεκίνησε από το ΥouTube και υποστηρίζει ότι η γη είναι επίπεδη. Ο ψηφιακός κόσμος είναι ένας τεχνητός κόσμος, που κατασκευάζεται από τους χρήστες του. Ως εκ τούτου συχνά προβάλλεται σε αυτόν μια διαστρεβλωμένη άποψη για την πραγματικότητα. Κάποιοι youtubers ή influencers παρουσιάζουν στα παιδιά μια ελλιπή ή ψεύτικη εικόνα για τις σχέσεις, την υγεία, την ηθική και τις αξίες. Προβάλλουν τον εύκολο και γρήγορο πλούτο, το εύκολο και γρήγορο σεξ και μια ζωή χωρίς κανόνες και όρια. Τα βίντεο στο Τik Τok ασκούν μεγαλύτερη επιρροή στα παιδιά απ’ ό,τι οι γονείς τους. Μέσα από τον ψηφιακό κόσμο τα παιδιά είναι επιρρεπή στο να αποκτήσουν μια λανθασμένη ή ελλιπή εικόνα για τη ζωή και για τον κόσμο συνολικά. Δεν είναι τυχαίο ότι τα παιδιά της ψηφιακής εποχής συχνά απογοητεύονται από τον φυσικό κόσμο. Τους φαίνεται βαρετός και «ξενέρωτος». Είναι απολύτως φυσικό, αφού έχουν συνηθίσει έναν εικονικό, τεχνητό κόσμο, με ωραία γραφικά, που είναι φτιαγμένος, για να είναι εθιστικός.
Η παρακολούθηση βίντεο μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνες συμπεριφορές
Στο ΥouTube και στα social media κυκλοφορούν διαφόρων ειδών δοκιμασίες (challenges), που προτρέπουν τα παιδιά να επιδίδονται σε επικίνδυνες συμπεριφορές, οι οποίες μπορεί να βλάψουν σοβαρά την υγεία τους. Μερικά από τα πιο γνωστά challenges είναι η «Μπλε Φάλαινα», ο «Momo», ο «Jonathan Galindo», το «Blackout Challenge», το «Τide Pod challenge», το «A4 Challenge» κ.ά. Υπάρχουν κανάλια στο ΥouTube, τα οποία «ποντάρουν» στον φόβο και τον τρόμο των παιδιών και αποκτούν πολλούς followers, γνωρίζοντας ότι ο φόβος είναι εθιστικός για τα παιδιά. Κάποιοι influencers προτρέπουν τα παιδιά και τους εφήβους να παρατήσουν το διάβασμα και τις σπουδές τους και να αποκτήσουν εύκολο πλούτο με την ενασχόλησή τους με τα βιντεοπαιχνίδια και τον ηλεκτρονικό τζόγο ή επενδύοντας σε κρυπτονομίσματα και bitcoins.
Είναι εθιστικό
Το 91% των παιδιών παρακολουθεί video στο ΥouTube καθημερινά, ενώ το 24% των παιδιών παρακολουθεί πάνω από 2 ώρες. Το ΥouTube, όπως και το Netflix, ακολουθεί την τακτική των προτεινόμενων βίντεο, που στηρίζεται στα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του κάθε χρήστη. Αυτό οδηγεί στο να εμφανίζεται μπροστά στα μάτια του χρήστη ένα πλήθος προτάσεων για το επόμενο περιεχόμενο «προς κατανάλωση». Το γεγονός αυτό κάνει τις συγκεκριμένες εφαρμογές πολύ εθιστικές. Το ένα βίντεο συνδέεται με το επόμενο και οποιοσδήποτε χρήστης, πόσο μάλλον ένα παιδί, δύσκολα θα σταματήσει οικειοθελώς την παρακολούθηση. Οι γονείς έχουμε την ευθύνη να βάλουμε κανόνες και όρια στη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών και στην παρακολούθηση βίντεο. Η αλόγιστη «κατανάλωση» ψηφιακού περιεχομένου μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών. Το οικογενειακό συμφωνητικό είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος, για να θέσεις κανόνες και όρια στη χρήση οθόνης. Μπορείς να το κατεβάσεις από τη σελίδα του Safe Kids Project.
Η ενασχόληση του παιδιού με τον ψηφιακό κόσμο τού στερεί την αλληλεπίδραση με τον φυσικό κόσμο και το περιβάλλον γύρω του
Τα παιδιά βρίσκονται στη φάση της ανάπτυξης του εγκεφάλου. Κάθε εμπειρία και κάθε αλληλεπίδραση με τον φυσικό κόσμο και το περιβάλλον συμβάλλει στη δημιουργία νευρώνων και συνάψεων. Μία από τις πιο σημαντικές συνέπειες της αλόγιστης χρήσης των ηλεκτρονικών συσκευών είναι ότι στερεί στο παιδί ευκαιρίες αλληλεπίδρασης με τον κόσμο γύρω του. Η ενασχόληση με τον ψηφιακό κόσμο «κλέβει» χρόνο από τις «πραγματικές» εμπειρίες, που δημιουργούν στο παιδί κεντρικές αναμνήσεις και συμβάλλουν στην υγιή ανάπτυξή του. Τα παιδιά της σύγχρονης εποχής βυθίζονται συχνά και για μεγάλο χρονικό διάστημα στον ψηφιακό κόσμο και «χάνονται» μέσα σ’ αυτόν. Αυτό ονομάζεται «υπερεστίαση». Η υπερεστίαση σε μικρές ηλικίες είναι κάτι που πρέπει να αποφεύγεται. Μπορεί να καθυστερήσει ή να εμποδίσει τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη του παιδιού και την ενίσχυση της συναισθηματικής και της κοινωνικής νοημοσύνης. Είναι σημαντικό να εξασφαλίσουμε ότι το παιδί θα έχει αρκετές δραστηριότητες στον φυσικό κόσμο και πολλή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και τους συνανθρώπους του. Θα πρέπει συχνά να διακόπτουμε το παιδί και να το επαναφέρουμε από την «εικονική» πραγματικότητα, στην «πραγματική» πραγματικότητα.
Το να μάθουν τα παιδιά να επιβιώνουν στον ψηφιακό κόσμο είναι το ίδιο σημαντικό με το να μάθουν ανάγνωση και γραφή!
Ροδούλα Καφτάκη, Εκπαιδευτικός Πληροφορικής MSc, συγγραφέας του βιβλίου «Μαμά, θέλω Tablet» και δημιουργός του Safe Kids Project.
